Het oorlogsverhaal van Leeuwen

Het verhaal over de oorlogsjaren in Beneden-Leeuwen begint op donderdag 31 augustus 1939, als grote Nederlandse troepenmachten in het dorp worden ingekwartierd om de linie van Afferden tot Appeltern tegen dreiging vanuit Duitsland te gaan verdedigen. Donderdag 9 mei 1940 wordt alarm geslagen. Troepen trekken naar de linie en Nederland wordt in de nacht van 9 op 10 mei door de Duitsers met vliegtuigen en geschut aangevallen. Vanwege de oorlogshandelingen moet de bevolking in Maas en Waal evacueren. De mensen, onder wie ook zieken, ouden van dagen en kinderen, worden in vuile kolenschepen geladen, zonder zitplaatsen, zonder enige vorm van hygiëne om volgens plannen naar Zeeland te worden vervoerd. Door alle commotie en spanningen overlijdt een 46-jarige vrouw in een van de kolenschepen. Als echter de volgende dag de linie Afferden – Appeltern wordt prijsgegeven, mogen alle mensen weer terug naar hun huizen om daags daarna te vernemen, dat ze opnieuw hun spullen moeten pakken om via Alphen naar Noord Brabant uit te wijken, omdat het gebied Maas en Waal onder water gezet dreigt te worden.

Op de Grebbeberg, waar de Nederlandse troepenmacht zich hergroepeert, is intussen een hevige, maar vooral ongelijke strijd ontbrand. Vele jonge mannen hebben hier hun leven gegeven. Uit Beneden-Leeuwen sneuvelden twee jonge kerels van 20 en 22 jaar. Op 14 mei capituleert Nederland. Dan volgen twee jaren, waarin de oorlog blijft voortduren, maar waarin het Maas en Waalse leven, ondanks een aantal beperkingen van vrijheid, op redelijke wijze doorgang vindt.

In juni 1942 worden arbeiders opgepakt en naar Duitsland weggevoerd om gedwongen te gaan werken in de oorlogsindustrie. Bijna een jaar later op 29 april 1943 wordt het bevel uitgevaardigd, dat alle oud-militairen zich terstond in krijgsgevangenschap moeten begeven. Het groeiende verzet tegen deze maatregelen mondt uit in een algehele staking, ook in Beneden-Leeuwen. De bezetter reageert daarop fel en dreigt met de doodstraf. Vele mannen worden opgepakt en mishandeld. Als in Beneden-Leeuwen tegen negen werklieden de doodstraf wordt uitgesproken, verklaart Jan Walraven als werkgever, dat hij de enige schuldige is en dat de anderen moeten worden vrijgelaten. Het vonnis wordt na deze bekentenis gewijzigd, zij het , dat velen worden weggevoerd naar een strafkamp, terwijl toch nog vijf mensen ter dood worden veroordeeld, onder wie Jan Walraven met twee dorpsgenoten uit Beneden-Leeuwen. Op 5 mei1943 worden zij in Arnhem gefusilleerd.

De bevolking zucht onder het juk van de Duitse bezetter. Niet alleen worden voedsel, kleding, huisraad, brandstof en bouwmaterialen schaarser en schaarser, maar ook de verordeningen waardoor mensen voortdurend in angst leven om opgepakt en neergeschoten te worden, maken dat het leven ondraaglijker wordt. Toch ontfermt pastoor Zijlmans zich over een Joods gezin, dat onderdak wordt geboden op een klein zoldertje in de Alphonsuskerk. Als de geallieerde bommenwerpers in steeds grotere getale Duitsland gaan bombarderen, worden ook Nederlandse plaatsen, zoals Nijmegen in februari 1944, getroffen en vallen er vele slachtoffers, onder wie een 44-jarige vader uit Beneden-Leeuwen.

Op 17 september 1944 dalen duizenden parachutisten vanuit zweefvliegtuigen in de omgeving van Arnhem, Nijmegen en Grave. De geallieerden moeten zich echter vanwege de Duitse tegenstand terugtrekken uit Arnhem. Nu volgen vele maanden van geweld in Maas en Waal. Dit gebied is weliswaar bevrijd, maar door voortdurende Duitse aanvallen van over de Waal, wordt juist hier de oorlog in alle hevigheid uitgevochten. Ondanks de moed en de vechtlust van de Nederlandse Stoottroepen, die zonder uniform en zonder behoorlijke uitrusting vanuit het zuiden ons gebied trachten te verdedigen, worden door de Duitsers langs de gehele dijk zo’n veertig woningen in brand gestoken. Bommen, granaten, mitrailleurvuur en verwoestende v1’s maken dat de mensen dag en nacht in de kelders van hun huizen moeten schuilen en dat er vele slachtoffers zijn te betreuren. Zo werden in Beneden-Leeuwen 16 inwoners dodelijk getroffen waaronder kinderen.

In Beneden-Leeuwen zijn in totaal 31 mensen ten gevolge van de oorlog omgekomen. Voor hen werd een monument opgericht met als doel: een blijvend besef van de waarde van vrijheid en vrede. Foto: Markeon

Op 4 mei 1945 geeft Duitsland zich over. De bevrijdingsvreugde wordt echter overschaduwd door de langzaam binnenkomende berichten, dat zeven mensen vanuit de werk- en strafkampen niet meer naar Beneden-Leeuwen zullen terugkeren. Ze worden opgegeven als overleden of vermist. Ook de politionele acties in het voormalig Nederlands Indië hebben veel slachtoffers geëist. Zo ook een nog jonge soldaat uit Beneden-Leeuwen.