Replica van Muntersketel was even in Leeuwen

In onderstaand artikel wordt duidelijk wat valsemunters, Leeuwense leden van het Koperslagersgilde, de muntmeester van Batenburg en de Waag in Deventer met elkaar gemeen hebben.

Door Rinie van Haren

Het Koperslagersgilde uit 's-Hertogenbosch werd benaderd door het bestuur van Museum De Waag uit Deventer om een replica te maken van een koperen muntersketel. Niet zomaar een koperen kuip, maar een bijzonder zeldzaam exemplaar uit de vijftiende eeuw. Daar moesten de leden van het Brabantse gilde eerst met elkaar over in conclaaf.

De leden, die hoofdzakelijk uit het loodgieters vak komen, volgen onder leiding van een ervaren instructeur, 16 werkavonden gedurende de winter in de technische ruimte van het KW 1 college in Den Bosch. Het doel van deze avonden is om de vaktechnische vaardigheden op niveau te houden en uit te breiden, alsmede allerlei opdrachten uit te voeren. Als een lid of meerdere leden gezamenlijk een werkstuk hebben gemaakt voorziet de keurmeester van het Gilde van het werkstuk van waarmerk, tevens het logo van het Gilde. Drie inwoners van West Maas en Waal werkten mee aan de replica en voordat deze naar Deventer werd overgebracht stond de ketel korte tijd in het magazijn van Krechting Installatiebedrijf. Bernard Krechting en Ad van Eck uit Beneden-Leeuwen en Derek Oosterhof uit Maasbommel zijn lid van het Koperslagersgilde en hebben samen met de overige leden vele vrije uren gespendeerd aan de totstandkoming van de replica.

Het verhaal van de Muntersketel

In De Munte in Batenburg was in drie korte perioden tussen 1351 en 1622 de muntslag gevestigd. Het recht van muntslag werd verleend door de Duitse keizer. Hoewel de Heren van Batenburg geen bewijzen konden laten zien, beweerden zij dit recht gekregen te hebben in 1317. Voor hun eigen stad Batenburg hadden zij in wezen geen muntslag nodig. Maar een muntslag leverde de Heer van Batenburg veel geld op. Er werden Batenburgse munten geslagen, maar de aantallen munten die nagemaakt werden voor andere streken en landen waren veel groter. Batenburg is nogal berucht geweest om haar hagemunterij. De muntmeesters waren vaklieden, die de kunst verstonden om munten om te smelten en met een kleiner gehalte aan zilver of goud weer hetzelfde uiterlijk te geven. De winst werd daardoor vele malen groter. In 1415 werd het gebruik van de Batenburgse munt al verboden door de Graaf van Holland. Wanneer een valsemunter werd gepakt, was zijn straf ook niet mis. Het overkwam in 1434 Lambert Flering, de muntmeester van Batenburg. Hij werd veroordeeld tot de doodstraf. Als afschrikwekkend voorbeeld werd hij levend gekookt in olie in een speciaal daarvoor gemaakte ketel.

Replica door Koperslagersgilde

Nadat het besluit was gevallen om een replica van de Muntersketel te gaan maken, bezocht een delegatie van het gilde in de zomer van 2022 de Waag in Deventer om het origineel van dichtbij te bekijken. Die koperen Muntersketel heeft reeds vele eeuwen doorstaan en diende aanvankelijk om veroordeelde oplichters in de ketel met hete olie ter dood te veroordelen. Om angst in te boezemen werd de ketel aan de gevel van het monumentale Waaggebouw aan de Brink in Deventer gehangen. In 1598 werd de doodstraf afgeschaft maar de ketel bleef hangen. Rond 1812 schoten Franse aanhangers van Napoleon 37 gaten in de koperen ketel om er maar zeker van te zijn dat de ketel nooit meer gebruikt kon worden voor waar ze eens voor bedoeld was.

In de Tweede Wereldoorlog werd andermaal schade aangebracht aan de ketel. En weersinvloeden tekenden zich sterk af en verkleurden het geelrode metaal naar grauwgroene uitstraling, maar de koperen ketel met een grote monumentale status bleef stand houden. Een aantal jaren geleden werd de ketel van de gevel van museum de Waag gehaald omdat het gemeente bang was voor diefstal omdat de interesse vanuit het dievengilde voor allerlei metaalsoorten een toevlucht had genomen.

Vanaf dat moment werd nagedacht over het realiseren van een replica om zo het origineel voor de toekomst te waarborgen en toch het verhaal van de ketel levend te houden wanneer er een replica aan de gevel zou worden bevestigd. En zo kwam het Deventer bestuur terecht in ’s Hertogenbosch waar een groep van vakbroeders zich had verenigd in het Koperslagersgilde, een vereniging van voornamelijk gepensioneerde enthousiaste metaalbewerkers die het aloude beroep van de koperslager nu daadwerkelijk beoefenen en in praktijk brengen.

Ook de kogelgaten die in het orgineel te zien zijn, werden nauwkeurig aangebracht in de replica. Foto: Markeon

Toen na zorgvuldige overwegingen werd besloten om deze grote klus te aanvaarden, werd de originele koperen ketel voorzien van carbonpapier en tekenpapier. Zo werden alle oneffenheden tot in het kleinste detail overgebracht en konden die papieren later dienen om elk gaatje, krasje en naadje tot op millimeters nauwkeurig op de replica aan te brengen.

Vaag is het waarmerk zichtbaar dat door het Koperslagersgilde is aangebracht. Het is de enige afwijking met het origineel. Foto: Markeon

Even in Lauwe

Bernard Krechting vertelt vanuit de werkplaats van Krechting Installatiebedrijf aan de Veesteeg: 'Het te gebruiken koper mocht geen gewalste delen bevatten maar werd met de hand geklopt. Klinknagels werden ambachtelijk gefabriceerd en met behulp van de tekeningen werden alle oneffenheden tot in het kleinste detail verwerkt. De kogelgaten die door Franse soldaten met bruut geweld werden aangebracht werden elk op de juiste wijze nagebootst, zelfs met de richting van de kogel en de juiste grootte van de inslag werd rekening gehouden. Eén van de naden in de zijwand is in de Tweede Wereldoorlog deels losgeraakt en ook dat detail werd minutieus aangebracht.' Het eindresultaat is een knap stukje werk geworden.

Van 's Hertogenbosch via Beneden-Leeuwen naar Deventer. Foto: Markeon

Onthulling in Deventer

Op de vraag of de leden van het Koperslagersgilde nu zelf niet huiverig zijn om vanwege deze 'vervalsing' in de ketel te eindigen wordt spontaan lachend gereageerd. Ze kijken er naar uit om de ketel naar deventer te brengen en dat is op vrijdag 8 december inmiddels gebeurd. Aftredend wethouder Thomas Walder mocht onder toeziend oog van een delegatie van het Koperslagersgilde en een aantal genodigden en belangstellenden de nu nog glimmende ketel onthullen.

De hele maand december is de replica samen met het origineel te bewonderen. Daarna wordt de ketel met gepatineerd zodat de ketel de uitstraling krijgt van de eeuwenoude ketel en bovendien een beschermlaag heeft tegen weersinvloeden. In het voorjaar zal tijdens een speciale ceremonie de muntersketel zijn plekje krijgen aan de gevel van de Waag.

De replica is financieel mede mogelijk gemaakt door de gemeente Deventer, Stichting Werkgroep Bergkwartier, Vereniging de Waag en het Bolkesteinfonds.